ستان کرمان بیشترین تلفات انسانی زمین‌لرزه‌های ۱۰۰ سال گذشته ایران را به خود اختصاص داده است، آماری که ناشی از وجود ۱۸ گسل بزرگ در پهناورترین استان کشور است.
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: این روزها تب زلزله در کشور داغ است، در میان سروصدای زمین‌لرزه‌های بزرگ در غرب کشور که خاطرات زمین‌لرزه بم را برای مردم استان کرمان زنده کرده است گسل‌های کرمان هم استان را می‌لرزاند.
البته مردم کرمان عادت دارند که زمین زیر پایشان گاهی بلرزد اما این لرزش‌های به عادت تبدیل‌شده این نگرانی را ایجاد می‌کند که خاطرات زلزله بم از یاد برود و مردم پیشگیری از صدمات زمین‌لرزه را فراموش کنند.
طی روزهای اخیر وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در استان کرمان موجب شد مردم به یاد بیاورند در استان کرمان ۱۸ گسل فعال وجود دارد که خود شامل هزاران گسله می‌شود که ۹۸ درصد استان کرمان را فراگرفته‌اند.
رفتار گسل‌ها هیچ‌گاه قابل پیش‌بینی نیست اما بدون شک زمین‌لرزه‌های متوالی و مکرری که در راستای گسل‌های جنوب استان و همچنین «گل نایبند» دیده می‌شود نشان می‌دهد این استان به‌صورت بالقوه با مشکلات عدیده زمین‌لرزه دست‌وپنجه نرم می‌کند.
اما زمین‌لرزه هیچ‌گاه قابل پیش‌بینی نیست، کرمانی‌ها که تصور نمی‌کردند به این زودی‌ها شهرشان با زلزله‌ای قوی بلرزد یکی از شدیدترین زمین‌لرزه‌های دهه اخیر -چه ازنظر قدرت و چه مدت- را روز گذشته تجربه کردند که قدرت آن ۶.۱ ریشتر ثبت شده است.
مقایسه دو زمین‌لرزه
اینکه زمین‌لرزه شدید کرمان تلفات جانی نداشت و تلفات مالی هم قابل‌توجه نبود نکته‌هایی را در خود دارد و تنها چیزی که این نکات را نشان می‌دهد مقایسه خسارات زمین‌لرزه ۶.۴ ریشتری سال ۸۳ شمال کرمان با زمین‌لرزه ۶.۱ ریشتری این منطقه است.
بامداد چهارم اسفندماه سال ۸۳ مردم کرمان هنوز در شوک زمین‌لرزه سال ۸۲ بم بودند و تنها چند روز از نخستین سالگرد مرگ هزاران نفر در بم می‌گذشت که زمین‌لرزه‌ای شدید «شال» استان کرمان را تکان داد، ۶۱۲ نفر را کشت و هزار و ۴۱۲ نفر را مصدوم کرد، در این زلزله هشت هزار خانه با خاک یکسان شد.
صبح روز چهارم اسفند با تیمی از خبرنگاران کرمانی به محل زمین‌لرزه رفتیم، صبح ساعت ۹ به قلب زمین‌لرزه در روستایی به نام «ده داهوئیه» رسیدیم. در مسیر، روستای «خانوک» دچار خسارت جدی شده بود و مردم در بیابان به سمت جاده اصلی در حال حرکت بودند اما داهوئیه تنها جایی بود که هر بیننده را به یاد بم می‌انداخت، فضای حاکم بر این روستا بسیار غریب بود...
اجساد نیمی از مردم روستا را کنار هم خوابانده بودند
همه خانه‌های خشت و گلی با خاک یکسان شده بودند و امدادگران تلاش می‌کردند مردم را از زیر آوار نجات دهند اما ناگهان آسمان باریدن گرفت و تمامی منافذ نفوذ هوا را به روی زیر آوار ماندگان بست و امدادرسانی را مشکل کرد.
در میدان کوچک میانه روستا اجساد نیمی از مردم روستا را کنار هم خوابانده بودند و اشک امدادگران و مردم به همراه باران زمین میدان روستا را خیس می‌کرد
این داستان در اکثر روستاهای زرند و راور روی داده است، خانه‌های همه روستاها خشتی و گلی بودند و میزان خسارت‌ها به حدی بود که درنهایت مسئولان وقت تصمیم گرفتند برای دوری از گسل‌ها برخی از روستاها را جابجا کنند.
حالا اگر به روستاهای این منطقه سر بزنید کمتر آن خانه‌های خشت و گلی را می‌بینید، خانه‌ها اکثراً بازسازی و مقاوم‌سازی شده است و تنها رمز بدون خسارت ماندن واحدهای مسکونی در جریان زمین‌لرزه‌ای که به‌شدت مردم شهر کرمان در ۶۰ کیلومتر آن‌سوتر را وحشت‌زده کرد همین مقاوم‌سازی است که سال ۸۴ انجام شد.
ماجرای ۱۵۰۰ خانه‌ای که خسارت دید
اما هزار و ۵۰۰ خانه‌ای که خسارت دید و خانه‌هایی که ترک برداشت نیز درواقع خانه‌های فرسوده و خشت و گلی باقیمانده‌ای بودند که احتمالاً از روی بی‌فکری برجای مانده بود.
برخی از مردم که خانه‌ها را بازسازی کرده بودند خانه‌های خشت و گلی را نیز به‌عنوان انبار، محل نگهداری احشام و گاه به‌عنوان یکی از اتاق‌های خانه نگه‌داشته و این‌ها سازه‌هایی بودند که فروریختند.
حالا اگر مقاوم‌سازی را مهم‌ترین عامل جلوگیری از خسارات بدانیم و از سوی دیگر به متوسط عمر خانه‌های شهر کرمان که بیشتر از ۴۰ سال است فکر کنیم باید به خطری که شهر کرمان را تهدید می‌کند بیشتر پی برد.
شهر کرمان نزدیک به یک‌میلیون نفر جمیعت دارد اما تاکنون فکری برای مقاوم‌سازی خانه‌ها در این شهر نشده است.
زلزله در کمین شهر یک میلیونی
علی بابایی سرپرست فرمانداری کرمان، که سابقاً شهردار این شهر نیز بوده است در گفتگو با مهر خواستار توجه بیشتر مردم به مقاوم‌سازی شد و افزود: پس از زمین‌لرزه بم قوانین مربوط به ساختمان با سخت‌گیری بیشتری در کرمان دنبال شد.
وی افزود: از آن زمان بازرسان شهرداری در زمان صدور پروانه ساختمان سخت‌گیری بیشتری مطابق با استانداردهای موجود انجام می‌دهند
وی گفت: اما این مردم هستند که باید بدانند زندگی در یک ساختمان مقاوم بهتر از زندگی در یک ساختمان بزرگ اما غیر مقاوم است، به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم مردم به‌جای اینکه دنبال هزینه برای زیربنا و دکور ساختمان‌ها باشند پیگیر مقاوم بودن ساختمان‌ها شوند.
سرپرست فرمانداری کرمان در خصوص ساختمان‌های فرسوده در کرمان گفت: باید صنعت ساخت‌وساز در کرمان رونق بگیرد، هم‌اکنون هم شاهد هستیم ساختمان‌های فرسوده در کرمان تخریب و به‌جای آن‌ها انبوه‌سازی می‌شود و باید زمین‌لرزه‌های کرمان درسی برای مردم شود که در راستای مقاوم کردن ساختمان‌ها اقدام کنند.
درحالی‌که به نظر می‌رسد باید یک سازوکار دقیق برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در شهری مانند کرمان که ده‌ها گسل آن را محاصره کرده‌اند وجود داشته باشد اما عملاً بافت فرسوده در قلب شهر کرمان، مناطق حاشیه‌ای شهر، شهرک‌های قدیمی مانند پانصد دستگاه و خانه‌های دارای عمر بالای ۴۰ سال به چالشی عمده در زمان بروز زمین‌لرزه تبدیل می‌شوند.
لزوم آموزش
نکته قابل‌توجه اینکه هنوز چارچوب و قواعد مدیریت بحران در شهر کرمان و سایر شهرهای اطراف هم برای مردم تعریف‌نشده است.
مردم نمی‌دانند در زمان بروز زمین‌لرزه چه باید انجام دهند، در صورت تخریب خانه‌ها کجا بروند و خود را چگونه از خطرات ناشی از زمین‌لرزه حفظ کنند، حتی استانداردهای ابتدایی ایمنی در خصوص چیدمان وسایل منزل و فرار از زیر سقف در زمان بروز زمین‌لرزه رعایت نمی‌شود.
از سوی دیگر روند پیگیری امور در زمین‌لرزه زرند بار دیگر یک نکته را در ذهن‌ها تداعی می‌کند و آن اینکه تسهیلات مقاوم‌سازی چرا قبل از وقوع زمین‌لرزه‌ها به مردم مناطق نیازمند نوسازی داده نمی‌شود، چرا همیشه باید داستان تخریب و توزیع چادر و کانکس و درنهایت هزینه‌های هنگفت بازسازی و مشکلات اجتماعی که نمونه‌اش در زلزله بم و کرمانشاه و در ابعاد کوچک‌تر در زمین‌لرزه دیروز زرند دیده شد تکرار شود.
محمدرضا پور ابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفتگو با مهر اظهار داشت: مردم کرمان باید بدانند در استانی زندگی می‌کنند که زمین‌لرزه جزئی از زندگی آن‌ها محسوب می‌شود به همین دلیل مقاوم‌سازی مهم‌ترین کاری است که باید انجام دهند.
وی بیان کرد: اصولاً خلأ قانونی در زمینه مقاوم‌سازی و نظارت در بحث ساخت‌وساز وجود ندارد و قوانین لازم به‌صورت شفاف وجود دارند که در ساخت‌وسازهای جدید موردتوجه قرار می‌گیرند اما باید فکری به حال ساختمان‌های قدیمی و فرسوده کنیم.
پور ابراهیمی افزود: مدیریت بحران نکته قابل‌توجهی در زمان بروز زمین‌لرزه است که هم از طرف مردم و هم از طرف مسئولان باید جدی گرفته شود.
وی بیان کرد: یکی از مسائلی که موردتوجه قرار نگرفته بیمه ساختمان‌هاست که متأسفانه در این خصوص فرهنگ‌سازی لازم صورت نگرفته است و در استان کرمان یک ضرورت جدی محسوب می‌شود.
وی گفت: در زمین‌لرزه دیروز زرند خانه‌هایی که بازسازی‌شده بودند هیچ صدمه‌ای ندیدند و یا صدمات حداقلی بود اما ساختمان‌هایی که ریزش داشتند همه فرسوده و قدیمی بود.
گسل‌ها را فراموش نکنیم
اما نکته‌ای که بیش‌ازپیش این روزها باید نظر مسئولان را به خود جلب کند وجود گسل‌های نزدیک شهر کرمان است و از سوی دیگر افزایش سطح آب‌های زیرزمینی ناشی از فاضلاب شهری که موجب سست شدن سطوح زیرین زمین در شهر کرمان شده است.
اجرای پروژه خروج آب‌های زیرزمینی ناشی از فاضلاب شهری و پمپاژ این آب‌ها نیز به یکی از چالش‌های عمده تبدیل‌شده است که می‌تواند به حادثه‌ای مانند رانش زمین و یا تشدید زمین‌لرزه‌ها در این شهر منجر شود، امری که کمتر موردتوجه مسئولان قرارگرفته است و می‌تواند در صورت بروز زمین‌لرزه برای شهر کرمان فاجعه‌آفرین باشد.
گسل گلباف دارای ۱۳ زلزله تاریخی
گسل گلباف یا گوک با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر و روند شمال غربی- جنوب شرقی؛ از جنوب غرب دشت بم تا غرب شهداد ادامه می‌یابد و در این محل به گسل لکوکوه می‌پیوندد.
گسل گلباف مرکز بیش از ۱۳ زلزله تاریخی و قرن بیستم با بزرگی بیش از ۵ ریشتر بوده و یکی از فعال‌ترین و لرزه‌خیزترین گسل‌های استان کرمان است.
گسل نایبند
دومین گسل فعال استان کرمان، گسل نایبند با طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر و با امتداد تقریبی شمالی، جنوبی است که در برخی از نقاط جابجایی قائمی در حد ۲۰ متر را نشان می‌دهد و وقوع زلزله در بخش جنوبی این گسل، نشان از فعال بودن آن است.
درهرحال در فاصله زمانی ۱۹۰۰ هجری شمسی تاکنون، این گسل مرکز هیچ زمین‌لرزه مهمی نبوده و این امر ممکن است به دلیل حرکت خزشی آن بوده و یا قفل شدن سنگ‌ها در هم و وجود انرژی تخلیه نشده آن باشد.
گسل لکرکوه
لکرکوه با روند شمال - شمال شرقی، جنوب- جنوب غربی تقریباً به‌موازات گسل نایبند و به طول ۱۳۰ کیلومتر در غرب آن قرار دارد. وقوع زمین‌لرزه ویرانگر سال ۱۲۹۰ هجری راور که منجر به کشته شدن ۷۰۰ نفر شد، به این گسل نسبت داده می‌شود.
گسل کوهبنان
چهارمین گسل فعال استان، گسل کوهبنان است که با امتداد شمال غربی- جنوب شرقی از غرب شهر کرمان تا شمال غرب بهاباد به طول حدود ۳۰۰ کیلومتر شناسایی شده است. این گسل یکی از لرزه‌خیزترین روندهای ساختاری در استان کرمان است که زمین‌لرزه‌های سال ۱۲۴۲ هجری چترود، ۱۲۵۰ چترود، ۱۳۶۵ گسیک زرند و ۱۳۸۳ حتکن به این گسل نسبت داده شده است.
گسل داوران
این گسل در کوهستان‌های شمال دشت رفسنجان واقع شده است که قسمت عمده آن در جهت شمال غرب- جنوب شرق قرار دارد.
گسل رفسنجان
گسل رفسنجان با طول بیش از ۱۴۰ کیلومتر در جنوب شهرستان رفسنجان واقع‌شده است، باید مدنظر داشت که زمین‌لرزه سال ۱۳۰۲ را به این گسل نسبت داده‌اند که ۲۶۰۰ نفر کشته برجای گذاشت.
گسل انار
گسل انار با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر از نزدیکی شهر انار عبور می‌کند که می‌توان آن را ادامه گسل رفسنجان در نظر گرفت.
گسل ده شیر
گسل ده شیر با طول ۳۵۰ کیلومتر از جنوب نائین شروع‌شده و به چاه گو واقع در منطقه سیرجان ختم می‌شود. در رابطه با این گسل تاکنون هیچ زمین‌لرزه بزرگی ثبت نشده است اما این دلیل بر غیرفعال بودن آن نیست.
گسل شهر بابک
گسل شهربابک، نهمین گسل فعال، با طول حداقل ۲۷۰ کیلومتر و قسمتی از یک گسل اصلی و مهم ایران است که در برخی از منابع علمی به نام گسل ده شیر- بافت نامیده شده است. در سال‌های اخیر زلزله‌ای در آن به وقوع نپیوسته است.
گسل بلورد
گسل بلورد با طول حدود ۷۰ کیلومتر در حدفاصل جنوب بلورد شهرستان سیرجان تا جنوب شهرستان سیرجان است.
گسل بافت
گسل بافت با طول تقریبی ۹۶ کیلومتر که از شهرستان بافت عبور می‌کند و توانایی ایجاد زلزله با بزرگی ۷ ریشتر را دارد.
گسل لاله‌زار
گسل لاله‌زار با طول ۵۰ کیلومتر، دوازدهمین گسل فعال استان کرمان است که مرکز چندین زلزله مهم و تاریخی ازجمله؛ زمین‌لرزه ۱۸ بهمن سال ۱۹۶۳ بوده است.
گسل ساردوئیه
طول گسل ساردوئیه(سربیژن)حدود ۱۰۰ کیلومتر بوده و در مناطق کوهستانی جنوب کرمان قرار گرفته است.
گسل جیرفت
همچنین گسل جیرفت(سبزواران) چهاردهمین گسل فعال استان کرمان است و دارای روند تقریباً شمالی-جنوبی بوده و با توجه به فعال بودن این گسل و عدم تخلیه انرژی در قرن اخیر باید توجه و مراقبت خاص از مناطق اطراف این گسل به عمل آید.
گسل‌های جنوب جازموریان
گسل‌های جنوب جازموریان از دیگر گسل‌های فعال استان است. به‌طوری‌که در منطقه مکران تعداد زیادی گسل با جهت‌گیری شرقی-غربی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها گسل‌های جنوب جازموریان است.
گسل راین
این گسل نیز در طول تاریخ کرمان بارها به خود لرزیده و شهر پرجمعیت و تاریخی راین در شهرستان کرمان را در برگرفته است.
گسل بم
گسل بم با طول حدود ۶۵ کیلومتر از حوالی شهر بم می‌گذرد. به‌طوری‌که در قرن اخیر شاهد وقوع چندین زمین‌لرزه ناشی از این گسل بوده‌ایم.
گسل ماهان
هجدهمین گسل فعال استان کرمان، گسل ماهان است که از شرق ماهان عبور کرده و به‌عنوان یکی از گسل‌های فعال استان شناخته می‌شود.
اما نکته‌ای که به آن اشاره نشده این است که هر یک از این گسل‌های اصلی خود به صدها گسله کوچک تبدیل می‌شوند که در اطراف این گسل‌ها شکل‌گرفته‌اند. البته وجود این گسل‌ها اگر ساختمان‌ها مقاوم‌سازی شده باشند جای نگرانی ندارد.
نباید به هیچ بهانه‌ای زمین‌لرزه را از ذهن مردم کرمان پاک کرد بلکه ساختمان‌ها را باید به‌گونه‌ای در کرمان ساخت و مردم را در این مسیر حمایت کرد که زمین‌لرزه خطری برای مردم نداشته باشد.